به گزارش خبرنگار وسائل، «امامت و رهبری در نگاه عقل و دین» به اهتمام محمد باقر شریعتی سبزواری در شش بخش در ۳۰۴ صفحه به همت موسسه بوستان کتاب به رشته تحریر درآمده است.حکومت و امامت از حیاتیترین و جنجال آفرینترین مسائل بشری و مذهبی در طول تاریخ است. خونهای بسیاری در راه نفی و اثبات آن به زمین ریخته شده است و همین نقطه، اساسیترین اختلاف در میان سنی و شیعه به حساب میآید.با اینکه هر دو گروه مدعی پیروی از کتاب و سنت میباشند باید علت و انگیزه اختلاف در امامت را به دست آورد، چرا که جوانان مذاهب اسلامی شدیدا خواهان روشن شدن این موضوع حیاتی عصر صحابه رسول اکرم (ص) میباشند.
کلیات
از نظر مورخان اسلامی، دعوا بر سر جانشینی پیامبر مکرم (ص) از نخستین مباحث کلامی بعد از توحید و نبوت به شمار میرود. نظریه پردازیهایی که موافقان و مخالفان در بحث امامت نمودنده اند، از پژوهشهای گران سنگ و ارجمندی است که در مباحث رهبری و خلافت صورت گرفته و از ذخایر ارزشمند و ماندگار است.
هنگامی که برخی از عالمان شیعه به علمای اهل سنت خرده میگیرند که چرا مهمترین واجب الهی؛ یعنی دفن جسد مطهر پیامبر را رها کرده، گروه اندکی به نام اصحاب حل و عقد در سفینه گرد آمدند تا رهبر و جانشین تعیین کنند، در پاسخ میگویند:
مسئله دفن رسول اکرم (ص) از فروع دین و واجب کفایی بود و، چون حضرت علی (ع) و جمعی، مسئولیت آن را بر عهده گرفته بودند کفایت میکرد. ولی موضوع خلافت از اصول مذهبی به شمار میرود. بدون شک، اگر اصلی از اصول مذهبی با یکی از فروع دینی در تعارض باشد، اصل بر فرع مقدم خواهد بود.
مولفهها و شاخصهها در تعریف امامت شامل: ۱ ـ جانشینی پیامبر ۲ ـ ولایت و سرپرستی امت ۳ ـ واجب الاطاعه بودن. اختلاف اساسی میان شیعه و سنی در امامت به دو امر بر میگردد: یکی به حقیقت امامت و دیگری به انتصابی بودن امام.
در دیدگاه تشیع و تسنن، رسول اکرم (ص) دارای سه منصب و مقام است: ۱- تلقی و ابلاغ وحی از جانب خدا، که قرآن با جمله (یُوحی إلَیَّ) تعبیر شده است. ۲-تبیین وحی (وَ ما عَلَی الرَّسُولِ إلَّا البَلاغُ المُبینُ) وظیفه رسول جز ابلاغ روشن وحی چیزی نیست. ۳-ریاست بر امور دین و دنیای مردم، بلکه اداره امور جامعه اسلامی از نظر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی.
استاد شهید مطهری رویکرد دیگری مطرح میکنند و آن بحث از مراتب امامت است که شامل: ۱-ریاست عامه و زعامت جامعه ۲-امامت به معنی مرجعیت دینی ۳-امامت به معنای ولایت که در حقیقت، اوج معنای امامت است.
از دیگر مباحث مورد اختلاف بحث فقهی یا کلامی بودن مسئله امامت است، که اشاعره و معتزله بر این باورند که امامت و مباحث آن از موضوعات علم فقه است، اما بسیاری از متکلمان امامیه و جمعی از عالمان اشعری امامت را از اصول دین دانسته اند و انکار آن را با کفر مساوی شمرده اند.
اشاعره و جمعی از معتزله، نصب امام را شرعا بر مردم واجب میدانند، اما شیعه و برخی از معتزلی ها، نصب امام را عقلا از سوی خدا واجب میدانند، البته هر دو گروه ادلهای بر مباحث خود ارائه میدهند.
تا حکمت و فلسفه امامت روشن نشود، ویژگیهای امام و لزوم نصب آن از سوی خدا یا امت به مقتضای عقل یا شرع روشن نمیشود، و برای درک این موضوع باید دلایل نیازمندی به امامت روشن شود که این دلایل شامل: ۱-حفاظت همه جانبه از دین ۲-اجرا و تبیین اصول و فروع اسلام ۳-اجرای عدالت ۴-تهذیب و تربیت ۵- نیاز شریعت به مفسر.
شاخصههای امامت از نظر اهل سنت
متکلمان اهل سنت، ویژگیهای ممتازی برای خلیفه و امام قائل نیستند و او را مانند حاکمان معمول بشری میدانند. اما جامعه شیعه برای امام، برجستگیهای خاصی معتقد است که به مراتب فراتر از حاکمان معمولی است.
آنان برای انتصابی بودن امامت، دلایلی آورده اند که بدین شرح است: ۱-عدم آگاهی مردم ۲-عینیت فلسفه نبوت و امامت ۳-اتمام حجت ۴-عصمت و علم لدنی ۵-وجوب اطاعت اولی الامر ۶-قاعده لطف.
برخی علمای اهل سنت میگویند: پیامبر اکرم (ص) از این امر حیاتی یعنی تعیین جانشین برای خود غفلت کرده و درباره آن اقدامی نفرموده است. از این رو مسلمانان ناگزیر از طریق اجماع و یا شورای حل و عقد دست به انتخاب خلیفه بزنند.
در پاسخ گفته میشود: اولا پیامبر اکرم (ص) هیچ غفلتی نداشت، دوما درباره خلیفه اول به گواهی تاریخهای معتبر، اجماع و اتفاقی صورت نگرفته است.
منشا امامت از نظر شیعه برخلاف برخی از مذاهب جنبه الهی دارد. از نظر اسلام امامت منصبی آسمانی است. از نظر مکتب تشیع امام مقامی قدسی دارد و از این رو، برای احراز امامت باید شرایط خاصی داشته باشد از جمله عصمت و برتری امام از آحاد مردم این افضلیت شامل علم، تقوا، زهد و شجاعت.
امامت خاصه
مقصود از امامت خاصه، اثبات امامت حضرت علی (ع) و یازده فرزند معصومش از طریق کتاب و سنت و عقل است؛ که در این بخش این موضوع در دو رویکرد عقلی منطقی و کلامی (برون دینی) و نقلی (درون دینی) بررسی میشود.
بعد از بررسی این موضوع به کیستی ولیّ و اولی الامر چه کسانی هستند پرداخته میشود. در بحث کیستی ولیّ از جمله موارد کاربرد واژه، ولی و بررسی دیدگاههای مفسران و در این بین اشکالات و پاسخهای آن می توان نام برد.
اینکه اولی الامر چه کسی است اقوال مختلفی نقل شده است از جمله: ۱- مطلق زمامدار و حاکمان ۲-نمایندگان عموم طبقات در تمتم شئون زندگی مردم ۳-رهبران معنوی و زمامداران علمی و فکری مسلمانان ۴-خلفای چهارگانه ۵-صحابه و یاران پیغمبر ۶-اطاعت از فرماندهان لشکر واجب است و آنان اولی الامر هستند ۷-مفسران شیعه به اتفاق آراء، ائمه معصومین هستند.
امامت و ویژگی آن در اسلام
بی گمان از مجموعه آیات و احادیث نبوی و عترت رسول اکرم (ص) استفاده میشود که امامت دینی همانند نبوت، مقامی بسیار ارجمند و عرشی است و با حکومتهای بشری قابل مقایسه نیست.
ویژگیهای امام در قرآن عبارت است از: ۱-برتری در علم و تدبیر ۲-هدایت محوری ۳-شجاعت ۴-نفرت از مدح و ستایش ۵-تاکید بر حق گویی و انتقاد ۶-محروم ساختن نزدیکان ۷-حفظ بیت المال
ویژگیهای برجسته امام علی (ع) در نگاه ابن ابی الحدید: همه دانشمندان بزرگ اسلامی دانش خویش را با واسطه یا بی واسطه از او اخذ مرده اند، سیاست و سیره امام علی هماهنگ با روش و سیره پیامبر (ص) میداند، درجه ایمان و یقین، صبر و پایداری، عدالت. در ادامه ویژگی امام در قرآن و سنت و امامت در سنت نبوی مورد بررسی قرار میگیرد.
یکی از علمای اهل سنت به تقلید از علمای شیعه خلافت ابوبکر را با توجه به منابع شیعی بررسی کرده و مطالبی را از این منابع گردآورده است؛ ولی متاسفانه او بدون رعایت امانت سخنان و روایات شیعه را تحریف یا تقطیع کرده است.
مهمترین دلایل آن شامل این موارد است: ۱-مسنترین صحابه نزدیک ۲-صاحب غار پیامبر ۳-نماز پیامبر به جای ابوبکر ۴-کلام علی (ع) در عدم وصایت ۵-دعا برای خلفای راشدین ۶-پاسخ امام علی (ع) به نامه معاویه که جملاتی دارد که بر حقانیت ابوبکر و عمر استدلال میکند ۷-تحلیل امام حسن (ع) از شیخین ۸-آرایش شمشیر ابوبکر ۹-کلام امام جواد (ع) ۱۰-حدیثی از احقاق حق ۱۱-گفته سلمان محمدی ۱۲-بیعت امام علی (ع) با ابوبکر.
دوازده امام در قرآن و سنت
در پاسخ به اینکه چرا در قرآن به گونهای صریح و یا کنایه سختی از دوازده امام به میان نیامده است قبل از هر چیز مقدماتی مطرح میشود از جمله: ۱-همه مسائل در قرآن نیامده است ۲-بعضی از رموز قرآن برای ما قابل درک نیست ۳- بحث تفسیر و تأویل.
با توجه به این مقدمات اینک در پاسخ پرسش مطرح شده میگوییم: در قرآن کریم به صورت کلی و به طریق رمز و راز از دوازده امام یاد شده است که در ادامه به قرائن و شواهد کلامی در قرآن پرداخته میشود و از طرف دیگر وجود الفاظ و معانی در اعجاز قرآن مجید ایجاب میکند که هم تفسیر ظاهری حجت باشد و هم مفهموم باطنی و تاویلها و همچنین از نشانههای دیگر وجود اوصیای دوازده گانه در ادیان مورد بررسی قرار میگیرد.
از مباحث دیگر مورد تحقیق وجود ائمه اثنی عشر در منابع اهل سنت و شیعه است که مورد توجه واقع شده که شامل: ۱-دوازده امام و تصریح بر آن در احادیث شیعه و سنی ۲-برابر بودن خلفای پیامبر با نقبای بنی اسرائیل ۳-قریشی بودن دوازده امام ۴- ذکر نام اول و آخر امامان اثنی عشر ۵-ائمه دین از اصحاب پیامبرند ۶-دوازده امام با ذکر نام و نشان در منابع شیعه و سنی.
غلو و غالی کیست؟
امامان مانند رسول اعظم در برابر دو دسته از منحرفان، موضع سرسختانهای داشتند. یکی در برابر بدعت گذاران و تحریف کنندگان دین و دیگری در برابر غالیان و کسانی که در برابر فضائل ائمه از دایره حقیقت خارج شده، آنچه نباید بگویند اظهار میداشتند.
این موضوع در چند بخش در این فصل مورد بررسی قرار میگیرد که شامل: ۱-نهی و تحذیر از غلو ۲-اظعار برائت و نفرت ۳-اظهار برائت در قالب دعا ۴-نهی از معاشرت با غلات ۵-احادیث غلو تماما ساختگی است.
در ادامه بحث اعتقاد به ولایت تکوینی امامان آیا غلو است و پاسخ آن تبیین میشود و بعد آیا این حرف با کتاب خدا سازش دارد یا خیر مورد بررسی قرار میگیرد.
در برخی احادیث اهل سنت رسیده که ائمه اهل بیت ممتاز و قابل قیاس با احدی نیستند. هنگامی که آن حضرات قابل قیاس نیستند چه دلیلی دارد که آنان مثل مردم معمولی باشند و نشانه آن آیاتی از قرآن از جمله آیه مودت است.
در آخر هم به شبهه وهابیت که عنوان آیا ائمه افضل از پیامبران هستند را دستاویز برای اثبات غلو در خصوص ائمه اهل بیت قرار داده اند پاسخ و به طور کامل توضیح داده میشود./601/241/ح